Λίγα λόγια

Το τμήμα Εθνικών Ενδυμασιών συνδέει εξαρχής τη δράση του με τη συγκρότηση της συλλογής ελληνικών τοπικών ενδυμασιών του Λυκείου των Ελληνίδων και τις πρώτες επίσημες δημόσιες εμφανίσεις του.

Σήμερα συνεχίζει με το ίδιο «σέβας προς την παράδοσιν» να εργάζεται για τη συμπλήρωση της συλλογής και την ενδυματολογική επιμέλεια των εμφανίσεων και παραστάσεων της Χορευτικής Ομάδας του ΛτΕ.

Ιστορικό σύστασης

Στις αρχαιρεσίες του 1914 εμφανίζεται για πρώτη φορά τμήμα Ιματιοθήκης με Έφορο τη Μαρία Νοταρά.

Το 1937 αναφέρεται ως τμήμα Ιματιοθήκης και Εργαστηρίου Εθνικών Ενδυμασιών, ενώ το 1956 ως τμήμα Ιματιοθήκης Εθνικών Ενδυμασιών και από το 1988 ως τμήμα Εθνικών Ενδυμασιών.

Την πρώτη Έφορο διαδέχθηκαν οι: Νίκη Πέρδικα, Κατίνα Μαρινάκη, Κούλα Καλλιγά, Αθηνά Μαραγκοπούλου, Αλεξάνδρα Βασσενχόβεν, Ιωάννα Παπαντωνίου, Μαριλένα Κουκουλίθρα και Πέννυ Σακκοπούλου. Έφορος σήμερα είναι η Ηλιάνα Θυμιοπούλου.

Το πρώτο διάστημα συνεργάστηκαν με την Ιματιοθήκη του Λυκείου, μεταξύ άλλων, οι Αγγελική Χατζημιχάλη, Άννα Αποστολάκι, Εύα Σικελιανού και Μαρία Σωτηρίου, ενώ μεταπολεμικά οι Ιφιγένεια Πεντζοπούλου, Ιωάννα Παπαντωνίου και Πόπη Ζώρα.

Αλεξάνδρα Βασσενχόβεν. Έφορος Εθνικών Ενδυμασιών από το 1960 έως το 1997
Αλεξάνδρα Βασσενχόβεν. Έφορος Εθνικών Ενδυμασιών από το 1960 έως το 1997
Δραστηριότητα

Στη Λογοδοσία των Πεπραγμένων του ΛτΕ των ετών 1913-1914 αναφέρεται ότι «η Εφορεία Ιματιοθήκης από κοινού μετά του Προεδρείου του Λυκείου και του τμήματος Οικοκυρικής άρχισε να καταρτίζει την Ιματιοθήκη των Εθνικών Ενδυμασιών» του Λυκείου.

Ωστόσο, η μέριμνα για τη συλλογή ελληνικών τοπικών ενδυμασιών ξεκίνησε από τον πρώτο κιόλας χρόνο της ζωής του σωματείου, καθώς αυτές αντιμετωπίζονταν ως τμήμα «των ελληνικών εθίμων και παραδόσεων», η διατήρηση των οποίων ορίστηκε ως σκοπός του Λυκείου. Εν τούτοις ο πυρήνας της συλλογής δημιουργήθηκε λόγω της Εορτής του Σταδίου στις 27 Απριλίου 1914, η οποία απαιτούσε τη δημιουργία μιας Ιματιοθήκης που θα μπορούσε να καλύψει τις ενδυματολογικές ανάγκες των 500 ατόμων που θα λάμβαναν μέρος στην εορτή. Έτσι, παράλληλα με την κατασκευή ελληνικών τοπικών φορεσιών και αρχαϊκών ενδυμάτων, μετά από αίτημα προς όλες τις περιφέρειες της Ελλάδας, στάλθηκαν στο Λύκειο και τοπικές φορεσιές, από τις οποίες στη συνέχεια κάποιες δωρίθηκαν, και άλλες αγοράστηκαν.

Στον Έλεγχο Διαχειρίσεως του 1914 δημοσιεύτηκε κατάλογος των ενδυμασιών και των εξαρτημάτων που αποτελούσαν τον πυρήνα της τότε χρηστικής και μετέπειτα μουσειακής συλλογής, ενώ στον ίδιο κατάλογο αναφέρεται και η συλλογή 40 κουκλών με τοπικές ενδυμασίες, γνωστών ως «κούκλες της Βασίλισσας Όλγας». Το 1915 η συλλογή εμπλουτίστηκε με την αξία της τότε να υπολογίζεται σε 14.813,40 δραχμές.

Κατά τη δεύτερη και τρίτη δεκαετία του 20ού αι, στο πνεύμα της διαχρονικής θεώρησης και της αδιάλειπτης συνέχειας του ελληνικού πολιτισμού, στην ενδυματολογική συλλογή του Λυκείου εντάχθηκαν σταδιακά ενδύματα μινωικής, αρχαϊκής και βυζαντινής έμπνευσης που κατασκευάστηκαν υπό την εποπτεία και την επιμέλεια ανθρώπων προερχόμενων από τον χώρο της τέχνης και της διανόησης, όπως η Εύα Σικελιανού, η Άννα Αποστολάκι, φιλόλογος και μέλος της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας, ο διευθυντής του Βυζαντινού Μουσείου Γιώργος Σωτηρίου και η συζυγός του Μαρία, επίσης βυζαντινολόγος. Το 1929 με δωρεά του Αντώνη Μπενάκη καλύφθηκαν τα έξοδα κατασκευής των βυζαντινών ενδυμάτων.

Το 1951 ξεκίνησε η κατάρτιση Μητρώου Εισαγωγής-Αποθήκης των Ενδυμασιών. Το υλικό ταξινομήθηκε «εις εποχάς», ξεκινώντας από τα αντίγραφα των μινωικών, των αρχαϊκών και των βυζαντινών ενδυμάτων και συνεχίζοντας με τις καταχωρήσεις των τοπικών ενδυμάτων και εξαρτημάτων σε σύνολα.

Φρόσω Σακκοπούλου το γένος Περικλή Καρύδη με ένδυμα από τη συλλογή αντιγράφων βυζαντινών ενδυμάτων του Λυκείου των Ελληνίδων το 1936
Φρόσω Σακκοπούλου το γένος Περικλή Καρύδη με ένδυμα από τη συλλογή αντιγράφων βυζαντινών ενδυμάτων του Λυκείου των Ελληνίδων το 1936

Τη δεκαετία του 1960 είναι αξιοσημείωτη η στροφή σε ενδύματα καθημερινής χρήσης, ενώ παράλληλα εκδηλώνεται ενδιαφέρον για τον εμπλουτισμό της συλλογής και με ανδρικές ενδυμασίες.

Οι φορεσιές της Ιματιοθήκης για πολλά χρόνια, όπως χαρακτηριστικά αναφερόταν στο τρίπτυχο έντυπο του Λυκείου, «έχουν μουσειακή αξία, όμως δεν προορίζονται μόνο για μελέτη, αλλά αποκτούν ζωή και κίνηση, όταν τις φορούν τα χορευτικά συγκροτήματα του Λυκείου». Το 1963 όμως επαναπροσδιορίζεται ο ρόλος και ο σκοπός του τμήματος Ιματιοθήκης, όταν η τότε Έφορος της Ιματιοθήκης Αλεξάνδρα Βασσενχόβεν εξέφρασε την αγωνία της για τις φθορές που υφίστανται οι «εθνικές» ενδυμασίες λόγω των συχνών εμφανίσεων του Λυκείου και έθεσε για πρώτη φορά το ζήτημα του μουσειακού χαρακτήρα της συλλογής.

Υπό την επίβλεψη της Ιωάννας Παπαντωνίου ξεκίνησε τότε η επιλογή ενδυμάτων και ενδυμασιών που χαρακτηρίστηκαν μουσειακές, με στόχο σταδιακά να αποσυρθούν από τη χρήση και να αντικατασταθούν με αντίγραφα.

Ο διαχωρισμός ολοκληρώθηκε με τη δημιουργία του Μουσείου Ιστορίας της Ελληνικής ενδυμασίας, το 1988.

Μέλη της Χορευτικής Ομάδας του ΛτΕ πλαισιώνουν τον Βασιλιά Παύλο. Δεκαετία 1950
Μέλη της Χορευτικής Ομάδας του ΛτΕ πλαισιώνουν τον Βασιλιά Παύλο. Δεκαετία 1950
Η Ιωάννα Παπαντωνίου με ενδυμασία Σίφνου προσφέρει άνθη στην Ελίζαμπεθ Τέιλορ. Φωτ. Αρχείο 21767
Η Ιωάννα Παπαντωνίου με ενδυμασία Σίφνου προσφέρει άνθη στην Ελίζαμπεθ Τέιλορ. Φωτ. Αρχείο 21767
Αφιέρωμα στο Λύκειον των Ελληνίδων από το ολλανδικό περιοδικό Libelle, 28/5/1960. ΙΑΛΕ
Αφιέρωμα στο Λύκειον των Ελληνίδων από το ολλανδικό περιοδικό Libelle, 28/5/1960. ΙΑΛΕ

Στο πλαίσιο της προσπάθειας για την ανάδειξη του ενδυματολογικού εύρους και της πολυτυπίας της τοπικής φορεσιάς, σε συνδυασμό με την ανάγκη της κάλυψης των θεματικών μουσικοχορευτικών παραστάσεών του το Λύκειο οδηγήθηκε στη συστηματικότερη κατασκευή αντιγράφων, πρακτική που επεκτάθηκε και τις επόμενες δεκαετίες.

Προς την κατεύθυνση της κατά το δυνατόν πλήρους εκπροσώπησης του ενδυματολογικού χάρτη της Ελλάδας και της ανάδειξης της ποικιλομορφίας της ελληνικής τοπικής φορεσιάς προσανατολίζεται έως σήμερα το τμήμα Εθνικών Ενδυμασιών εμπλουτίζοντας συνεχώς τη συλλογή της Χρηστικής Ιματιοθήκης του ΛτΕ. Κρατώντας τη σχέση με το τμήμα Εθνικών Χορών του ΛτΕ σταθερή, δυναμική και δημιουργική, το τμήμα επιμελείται τις δημόσιες εμφανίσεις των μελών της χορευτικής ομάδας του ΛτΕ φροντίζοντας ώστε ενδυμασία και χορός να έχουν οργανική σχέση.