Σκληρά καρύδια, καλοί και έμπειροι πολεμιστές, πεισματάρηδες, μπεσαλήδες, κλειστοί, συντηρητικοί, προσκολλημένοι στις παραδόσεις τους, δουλευταράδες και υπομονετικοί, χωρισμένοι σε φάρες με διαφορετικά συνήθια ή ιδιομορφίες τοπικές στο γλωσσικό τους ιδίωμα, με βαθιά καλλιεργημένη την ελληνική τους συνείδηση, οι αλβανόφωνοι πληθυσμοί που έζωσαν σιγά σιγά την Αθήνα -ακοίμητοι φρουροί του καινούργιου τόπου τους- ζωντάνεψαν την ύπαιθρο και αποτέλεσαν σημαντικό παράγοντα στη διαμόρφωση του χαρακτήρα της Αττικής, στην ιστορία της των νεότερων χρόνων. Από ’δώ και πέρα, οι Αρβανίτες θα παίξουν έναν από τους κύριους ρόλους στην αθηναϊκή περιπέτεια. Το μεγάλο χωνευτήρι δούλεψε καλά αυτή τη φορά.

Γεωργίου και Λάμπρου Κορομηλά: Η αθηναϊκή περιπέτεια, Αθήνα 1981

Το ηχογραφημένο υλικό αυτού του δίσκου στηρίζεται στους δύο βασικούς και περισσότερο γνωστούς χορούς της Κούλουρης (λαϊκή ονομασία του νησιού, λόγω του στρογγυλού σχήματός του), τους χορούς της «τράτας», όνομα που παίρνουν οι χοροί μάλλον πρόσφατα. Τα παλιότερα χρόνια, η γενική ονομασία «Βάλλε» (χορός) κάλυπτε ονοματολογικά όλα τα είδη του γενικού χορού της κοινότητας. Τα είδη της “τράτας” στη Σαλαμίνα είναι κυρίως δύο:
α. Αυτό με το βασικό μοτίβο τον τύπο βήματος που ονομάζουμε χορό “στα τρία” και είναι ένας από τους πιο παλιούς ελληνικούς χορούς, με πανελλήνιο χαρακτήρα, μια και δεν υπάρχει ελληνική κοινότητα που να μην έχει στο ρεπερτόριο της κάποια παραλλαγή αυτού του κινητικού μοτίβου.
β. Αυτό με τύπο βήματος “τράτας” που έχει καθαρά τοπικό χαρακτήρα. Σαν κινητικό μοτίβο μοιάζει με εκείνο της μεγαρίτικης “τράτας”, όμως οι Κουλουριώτες έχουν διαμορφώσει μια δική τους παραλλαγή.

Τα μουσικά όργανα της Σαλαμίνας ήταν το βιολί, το λαούτο, το σαντούρι και λιγότερο το κλαρίνο. Στα παλιότερα χρόνια υπήρχαν επίσης η λύρα και η πίπιζα, όργανα που εξαφανίστηκαν όμως από τις αρχές του 20ου αιώνα. Οι χοροί κατά τις μεγάλες γιορτές στην παραλία της πόλης της Σαλαμίνας, τη γνωστή με το όνομα Αρμύρεζα, γίνονταν χωρίς μουσικά όργανα. Τραγουδούσαν και χόρευαν ειδικά για κάθε περίσταση τραγούδια, χωρίς να τους συνοδεύουν οργανοπαίκτες. Αυτοί έπαιζαν στους ανεπίσημους χορούς, στα ιδιωτικά γλέντια, στους γάμους και στα καφενεία, τις διάφορες μικρογιορτάδες ή τις Κυριακές. Η γνώση των μελωδιών και των διστίχων του κουλουριώτικου “Βάλλε” της Αποκριάς και του Πάσχα ήταν κτήμα όλων, πράγμα που σήμερα δεν συμβαίνει πια. Οι τραγουδίστριες -δύο στις άκρες κάθε χορευτικού συνόλου- ήταν αυτές που κυρίως σήκωναν το μουσικό βάρος του χορού.

Σήμερα είναι δύσκολο να βρεθούν άτομα να επωμισθούν μια τέτοια ευθύνη. Η μακρόχρονη κατάργηση των κοινοτικών χορών συντέλεσε στην απώλεια ενός μεγάλου μέρους των παλαιών τραγουδιών, φαινόμενο κοινό όχι μόνο στη Σαλαμίνα, αλλά σε όλα τα μέρη της Ελλάδας. Έπειτα, η έλλειψη ντόπιων μουσικών έχει περιορίσει αισθητά το καθαρά τοπικό ρεπερτόριο, τόσο του χορού, όσο και του τραγουδιού. Στα γλέντια και στα πανηγύρια τους οι Κουλουριώτες χρησιμοποιούν τις πανελλήνια γνωστές μελωδίες του καλαματιανού και του αιγαιοπελαγίτικου μπάλλου, όπως και τα στεριανά συρτά και τσάμικα. Οι μεγάλοι κοινοτικοί χοροί με τον τοπικό χαρακτήρα δεν τελούνται πια. Μόνο τα τελευταία χρόνια επιδιώκεται η αναβίωση τους, ύστερα από μεγάλη προσπάθεια του Δήμου και του Λυκείου Ελληνίδων Σαλαμίνας.

Στην παρούσα ηχογράφηση χρησιμοποιήθηκαν οι πολύ γνωστοί οργανοπαίκτες της Αθήνας Αλέκος Αραπάκης, Βασίλης Κατράκος, Νίκος Καρατάσος και Σωτήρης Κουντεμάνης, οι οποίοι αρκετές φορές έχουν παίξει για κουλουριώτικες παρέες και στα πανηγύρια σε διάφορα μέρη του νησιού. 

Καθοριστική και ουσιαστική υπήρξε η βοήθεια του Δ.Σ. του Λυκείου των Ελληνίδων Σαλαμίνας και του υπεύθυνου της χορευτικής ομάδας Γλαύκου Χαρμαντά, καθώς και η συμμετοχή των κυριών Ασήμως Λένη, Κικής Μπινιάρη, Ελένης Σάντου, Ευαγγελίας Σαρακίνη και Ζωής Τηλεμάχου. Χωρίς την αγάπη και το ενδιαφέρον τους, η ηχογράφηση των κουλουριώτικων τραγουδιών δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί.

Αθήνα, Νοέμβριος 1991
Λευτέρης Δρανδάκις