Αργότερα, το 1361 σύμφωνα με την παράδοση, ο Γαζή Εβρενός προέτρεψε τους κατοίκους της Παλιονιάουστας να συνοικίσουν τη σημερινή πόλη, που τότε πήρε το όνομα Αγοστός ή Νιάουστα-Νάουσα. Στην ίδρυση της πόλης ο Γαζή Εβρενός “συνεργάστηκε”  με τον σύγχρονό του Δοχειαρίτη μοναχό Όσιο Θεοφάνη. Ο Όσιος, και μετέπειτα πολιούχος της Νάουσας, στήριξε το θρησκευτικό φρόνημα του λαού.

Στην περίοδο της Τουρκοκρατίας η Νάουσα ήταν υπό την προστασία της Βαλιδέ Σουλτάνας (της βασιλομήτορος) και, τουλάχιστον ως το τέλος του 18ου αιώνα, η ζωή σ’αυτήν ήταν ειρηνική. Οι κάτοικοί της, φιλοπρόοδοι και εργατικοί, καλλιεργούσαν αραβόσιτο και την άμπελο, από την οποία παρασκεύαζαν περίφημο κρασί. Μέχρι και σήμερα λέγεται η φράση “κρασί σαν της Νιάουστας το φερουν’ς το μανδήλι”. Παράλληλα όμως ασχολούνταν με το εμπόριο και με τέχνες, όπως είναι η υφαντική, η οπλοποιία, η μαχαιροποιία, η ξυλογλυπτική και η βαφική. Αναφέρεται ότι ως το 1822, οπότε η πόλη καταστράφηκε από τους Τούρκους, υπήρχαν σαράντα περίπου μικρές βιοτεχνίες που τα προϊόντα  τους έφταναν μέχρι την Οδησσό, τη Μόσχα, τη Βιέννη, την Πέστη και τη Λειψία.

Όμως και η ίδια η πόλη την περίοδο αυτή εξωραΐζεται. Κατοικίες της λεγόμενης μακεδονικής αρχιτεκτονικής, εκκλησίες με περίτεχνα ξυλόγλυπτα (Άγιος Γεώργιος), δημόσια κτίρια, όπως τα Εκπαιδευτήρια που είχαν και αξιόλογη συλλογή χειρογράφων, δήλωναν την οικονομική, κοινωνική και πνευματική ευμάρεια της πόλης. 

Στο ανθηρό αυτό περιβάλλον, που συνετέλεσε στο να θεωρηθεί η Νάουσα “ελευθέρα μητρόπολις των χριστιανών της εντεύθεν του Αξιού Μακεδονίας”, κινηθηκαν και επιτόπιοι λόγιοι, όπως ο Θεοφάνης ο Ναουσαίος (μέσα του 18ου αι.) και ο Αναστάσιος Μιχαήλ (τέλη του 17ου-αρχές του 18ου αι.). Ο τελευταίος μάλιστα χρημάτισε και μέλος της Ακαδημίας του Βερολίνου.

Η κατάσταση αυτή διήρκεσε περίπου ως τις αρχές του 19ου αιώνα, οπότε την πόλη κατέλαβε ο Αλή Πασάς για οκτώ περίπου χρόνια (1804-1812).

Η ολοκληρωτική καταστροφή ήρθε λίγα χρόνια αργότερα. Η συμμετοχή των Ναουσαίων στην Επανάσταση του 1821 προκάλεσε την οργή του Σουλτάνου, ο οποίος κυριολεκτικά την ξεθεμελίωσε τον Απρίλιο του 1822.

Η ζωή στην πόλη άρχισε πάλι να λειτουργεί, δειλά στην αρχή, περισσότερο συγκροτημένα αργότερα, και το 1832 απαντώνται ήδη οι πρώτες μαρτυρίες για την ανέγερση εκκλησιών. Ως το 1875, οπότε στην πόλη εμφανίστηκε η πρώτη οργανωμένη βιομηχανία (κλωστοϋφαντουργία Γ. Κύρτση, Ι. Τουρπάλη, Δ. Λόγγου), η Νάουσα “αναρρώνει” και κλιμακωτά φτάνει και πάλι σε ακμή. Οι κάτοικοί της ασχολούνται με τη σηροτροφία, την αμπελουργία και οι εμπορικές τους επαφές για άλλη μια φορά ξεπερνούν τα ελλαδικά όρια και φτάνουν ως την Αίγυπτο και τις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες. Το 1842 στην πόλη εγκαθίσταται και ο αγιογράφος Ματθαίος Ιωάννου, πατέρας του επίσης αγιογράφου Χριστόδουλου Ματθαίου και ιδιοκτήτη του ομώνυμου κυλινδρόμυλου.

Οι τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα βρίσκουν την Νάουσα στην πρωτοπορία, όσον αφορά στο χώρο της βιομηχανίας.

Συγχρόνως λόγω των εμπορικών σχέσεων και προσωπικών γνωριμιών των κατοίκων της με όλο τον τότε γνωστό κόσμο, στέκεται επικεφαλής στον Μακεδονικό Αγώνα και σε όλους τους μετέπειτα εθνικούς αγώνες.

Η βιομηχανία της Νάουσας αποτέλεσε για την περίοδο από τον περασμένο αιώνα μέχρι και το μεσοπόλεμο ένα πολύ μεγάλο κεφάλαιο σε εθνικό, αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο. Με τη συμμετοχή Ναουσαίων και ανθρώπων από όλη την Ελλάδα, δημιουργήθηκε, μεγαλούργησε, μεσουράνησε και χάθηκε ανεπιστρεπτί. Αυτή τη βιομηχανία την έστησαν άνθρωποι πλούσιοι που διέθεσαν κεφάλαια, οράματα, μόρφωση αλλά και άνθρωποι φτωχοί, που διέθεσαν τον εαυτό τους στους χώρους της δουλειάς, αψηφώντας παντελώς τους κινδύνους ακόμη και για την ίδια τους τη ζωή. Όλοι αυτοί οι επώνυμοι και ανώνυμοι δουλευτές της πατρίδας μας, ο καθένας από το δικό του μετερίζι, κατάφεραν και στόλισαν τη μικρή μας πόλη με ό,τι καλύτερο υπήρχε στην Ευρώπη. Όλα τα σχολεία, οι εκκλησιές, τα νοσοκομεία, το στάδιο και τόσα άλλα ακόμη είναι καρπός της πετυχημένης βιομηχανικής ανάπτυξης και της αγάπης των παιδιών της Νάουσας γι’ αυτήν.

Για τις θυσίες και τη συμμετοχή της στην Επανάσταση του 1821, για τη λευτεριά και την ανεξαρτησία του Έθνους, χαρακτηρίστηκε το 1955 πό την Πολιτεία, ως “ηρωϊκή πόλη της Ελλάδας”.

Από το βιβλίο του Τάκη Μπάιτση “Νάουσα. Οι βιομηχανίες του χθες”,
Έκδοση Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Ημαθίας, Βέροια 1997, σελ. 17, 21

Λευτέρης Δρανδάκης
ΜΠΟΥΛΕΣ
Ένα πολυσήμαντο οργανωμένο θέαμα στη Νάουσα Ημαθίας

Αποκριές. Μια ανατρεπτική, σε σχέση με την καθημερινή ζωή των ανθρώπων, περίοδος. Όλα θέλει ο λαός να τα ανατρέψει, να τα αναποδογυρίσει και παράλληλα να τα σατιρίσει. Η αθυροστομία γίνεται κανόνας για μερικές μέρες εκεί, όπου τον υπόλοιπο χρόνο κάθε σεξουαλικό υπονοούμενο είναι τουλάχιστον απαράδεκτο. Την ίδια περίοδο π.χ. η σάτιρα των παπάδων και των εκκλησιαστικών τροπαρίων γίνεται κοινοτική σάτιρα, η ευπρεπής εμφάνιση (από απόψεως ενδυμάτων) εξαφανίζεται με κάθε λογής αυτοσχέδιες μεταμφιέσεις και γενικά επιδιώκεται μια ανατροπή των πάντων. Μέσα στη γενικότερη ανατρεπτική αταξία των εθίμων των εβδομάδων της Αποκριάς υπάρχουν μερικά έθιμα που σχεδόν εκπλήσσουν με την τυποποιημένη εθιμική τους ευπρέπεια, την πειθαρχημένη συμμετοχή των τελεστών και την απαράμιλλη αισθητική τους, την ίδια στιγμή που οι πάντες επιδιώκουν ακριβώς το αντίθετο.

Τέτοιο έθιμο, ίσως το λαμπρότερο παράδειγμα του ελλαδικού χώρου, είναι το έθιμο της Μπούλας στη Νάουσα Ημαθίας. Οι Μπούλες ή οι Γιανίτσαροι και οι Μπούλες είναι τα συνήθη ονόματα που δίδονται για το εξαιρετικά ενδιαφέρον αυτό χορευτικό δρώμενο. Στο έθιμο δίδουμε αυτό τον χαρακτηρισμό ακριβώς επειδή στηρίζεται στο χορό και χωρίς αυτόν δεν μπορεί να τελεστεί. Η δράση των ανθρώπων που συμμετέχουν στην τέλεσή του είναι δράση χορευτική, γι’ αυτό και χωρίς αυτήν η τέλεση του εθίμου είναι αδύνατη.

Τα βασικά στοιχεία του εθίμου είναι: 1) η θιασική και πειθαρχημένη συγκρότηση ομάδας, που προϋποθέτει την αυστηρή αποδοχή ορισμένων κανόνων για συμμετοχή σ’ αυτήν. 2) Η τυποποιημένη σύμφωνα με την παράδοση μεταμφίεση, ανάλογα με τον ρόλο του κάθε μέλους. 3) Η αυστηρή τήρηση των βασικών κανόνων τέλεσης του εθίμου, όπως το φύλο των τελεστών (μόνο άνδρες), το χορευτικό και μουσικό ρεπερτόριο, τα μουσικά όργανα, πάνω στα οποία θα στηριχθεί ο χορός του θιάσου, το δρομολόγιο που θα ακολουθηθεί κ.ά. 4) Το οργανωμένο θέαμα.

Οι Μπούλες είναι έθιμο παλαιότατο. Δύσκολα βέβαια μπορούμε σήμερα να ανιχνεύσουμε τις απαρχές του, όπως συμβαίνει με τα περισσότερα από τα έθιμα μας. Όμως, όλα τα στοιχεία του (συγκρότηση θιάσου, δράση τελεστών, μεταμφίεση, φόρμες χορών κ.α.) μας οδηγούν σε χρόνους παλαιούς. Αν είναι ή όχι μετάπλαση πρωτόγονων προδιονυσιακών τελετών με κύριο στόχο την ευετηρία, ίσως και να μην έχει μεγάλη σημασία. Αυτό όμως που θεωρούμε πολύ σημαντικό είναι ότι στη μακραίωνη ιστορία του, το έθιμο μεταπλάθει και παράλληλα ενσωματώνει στα επιμέρους στοιχεία του την τοπική παράδοση, τους μύθους, τους θρύλους και τους ηρωικούς αγώνες της τοπικής κοινότητας.

Σήμερα μας παραδίδεται μια μορφή τέλεσης του εθίμου που διέπεται από τους κανόνες της μετάπλασης και προσαρμογής σε νεότερες οικονομικοκοινωνικές συνθήκες.

Ο χώρος δεν επιτρέπει να αναφερθούμε αναλυτικά στις επιμέρους φάσεις του εθίμου. Μόνο ενδεικτικά θα πούμε λίγα λόγια για τα χαρακτηριστικότερα από τα στοιχεία του.
[...]

Λευτέρης Δρανδάκης
Το ιστορικό της παρούσας έκδοσης

Στην παρούσα έκδοση, ο δεύτερος ψηφιακός δίσκος περιλαμβάνει τις ηχογραφήσεις του 1969, έτσι όπως παρουσιάστηκαν στον πρώτο δίσκο του Λυκείου Ελληνίδων (LCGW 101A) το 1975, όπου νταούλι παίζει ο αείμνηστος αδελφός του Βαγγέλη Ψαθά, ο Μήτσος. Την εποχή της πρώτης αυτής ηχογράφησης (1969) μια έκδοση σε βινύλιο δεν επέτρεπε ηχογραφημένη μουσική πέραν των 17΄ και μάλιστα οι εξελιγμένες στερεοφωνικές ηχογραφήσεις δεν είχαν εφαρμοσθεί ακόμα στο Studio Sifilms του αείμνηστου Σήφη Σιγανού, του καλύτερου ίσως ηχολήπτη της εποχής εκείνης, στο οποίο πραγματοποιήθηκε η ηχογράφηση με ηχολήπτη τον ίδιο. Τότε δεν ηχογραφήθηκαν παρά οι βασικοί χοροί του δρωμένου. Σήμερα που τα δεδομένα είναι διαφορετικά, ο χρόνος του δεύτερου ψηφιακού δίσκου συμπληρώνεται με μια ποικιλία μελωδιών και χορών κυρίως της δεύτερης μέρας του εθίμου, έτσι όπως τις έπαιξε ο Βαγγέλης Ψαθάς το 1969 (Γκάιντα) και τώρα (1999: Ρόιδο, Σαράντα πέντε, Μπογιατζής, της Σωτηρώς, Μπάι Αποστόλη). Ο δεύτερος ψηφιακός δίσκος κλείνει με έναν αυτοσχεδιασμό του Βαγγέλη Ψαθά και τη λαοφιλέστατη μελωδία “το γελεκάκι”, τραγούδι του μεσοπολέμου που εξακολουθεί να είναι πολύ αγαπητό την περίοδο της Αποκριάς στη Νάουσα.